«وقف» در تاریخ شهرستان لاهیجان چه جایگاهی دارد؟
تاریخ انتشار: ۲۴ آذر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۲۹۵۹۳۷
به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، نشست علمی، پژوهشی «نقش سنت وقف در حفاظت و ماندگاری بناهای تاریخی – مذهبی لاهیجان» با حضور سهیل شکری سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان، ولی جهانی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان و مسئولان در سالن خواجه نصرالدین طوسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان برگزار شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان در این نشست گفت: این دانشگاه بیش از سه دهه در آموزش عالی کشور با بیش از ۷۲ هزار فارغ‌التحصیل از بدو شروع در حال فعالیت است.
شکری عنوان کرد: مراکز تحقیقاتی یکی از مجموعه فعالیت‌هایی است که در حوزه پژوهشی برای دانشگاه آزاد اسلامی تعریف شده که مرکز تحقیقات مطالعات بنای تاریخی در این واحد دانشگاهی فعالیت دارد.
وی با اشاره به رویکرد جدیدی که دانشگاه آزاد اسلامی در دهه چهارم فعالیت خود دارد، ادامه داد: رویکرد حل مسائل جامعه کشور از شهری که در آن زندگی می‌کنیم تا استان و مسائل ملی، این رویکردی است که دانشگاه آزاد در پیش گرفته و با به وجود آوردن مراکز تحقیقاتی فضا را برای این فعالیت مهیا کرده است.
سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان تشریح کرد که باید ارتباط ما با سازمان‌ها و نهاد‌های مدنی دولتی فعال در حوزه‌های مختلف برقرار شود.
شکری با اشاره به اهمیت دادن به کانون‌های دانشجویی عنوان کرد: حیات دانشگاه با حضور دانشجوست و باید با پررنگ‌تر کانون‌ها و انجمن‌های بستر و فضا را برای حضور دانشجویان در محیط دانشگاه برای پژوهشگری و ارائه خلّاقیت‌ها و ایده‌هایی که دارند حتی برای شروع کار با عنوان «طرح پویش» داخلی و خارجی مهیا کنیم.
سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان در ادامه توضیح داد: ما با ایجاد دانشکده کارآفرینی این طرح را در دانشگاه اجرا می‌کنیم، یعنی دانشجوی ما در محیط کار حاضر شود.
شکری ادامه داد: بنابراین حیات دانشگاه، حیات کشور و جامعه به پویشگری و پژوهشگری است و نقش اساسی را در این پژوهشگری و پویشگری دانشگاه‌ها، مدارس و آموزش و پرورش ایفا می‌کنند.
وی اضافه کرد: در دانشگاه آزاد اسلامی یک سند تحولی تدوین شده و مجری آن سند در کشور هستیم.
چرخه‌های تحول‌آفرینی در کشور چیست؟
سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان متذکر شد: یکی از چرخه‌های تحول‌آفرینی که در سند تحول در نظر گرفته شده، اینکه یادگیری را از مرحله سطحی به یادگیری عمیق تغییر دهیم، یعنی اگر ادراک دانشجویان ما ادراک عمیق باشد قدرت شناخت سناریو‌های پیچیده و قدرت ارائه راه‌حل را دارد.
شکری گفت: ما اگر این تحول را در آموزش و پرورش و آموزش عالی ایجاد نکنیم و دانش‌آموزان و دانشجویان یاد نگیرند، نمی‌توانند مسئله را بشناسد و پاسخ دهند و در آینده دچار خسران خواهیم شد.
وی بیان کرد: آموزش عالی در دانشگاه آزاد تحول را با ایجاد دانشکده کارآفرینی ایجاد کرده، یعنی دانشجویان حین درس خواندن می‌توانند مهارت کسب کنند، مهارت‌هایی که واقعاً یک دانشجو اگر نداشته باشد حتی اگر مدرک دانشگاهی داشته باشد نمی‌تواند خیلی در بازار کار موفق شود.
آثار تاریخی استان گیلان به کدام دوره بازمی‌گردد؟
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان هم در این نشست گفت: استان گیلان بخش جلگه، کوهپایه‌ای و کوهستان است و اکثر آثار تاریخی که در بخش جلگه‌ای به ویژه آثار دوره معماری از دوره صفویه گرفته تا دوره پهلوی اول است.
ولی جهانی تشریح کرد: اکثر آثار تاریخی به‌خصوص از دوره ایلخانیان یا دوره تیموری به مناطق بالادست و دیلمان تالش و مناطق دیگر برمیگردد.
وی افزود: ارتفاعات شهرستان‌های تالش با توجه به شرایط منطقه وجود داشت اکثر آثار تاریخی که در گذشته‌ها در منطقه ساحلی از شهرستان آستارا گرفته تا شهرستان رودسر یا بخش چابکسر اگر در نظر بگیریم آثاری که آثار مربوط به دوره تیموری یا همزمان با دوره سادات کیایی در این منطقه داشته باشیم به ندرت پیدا میشود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان توضیح داد: به دلیل شرایط اقلیمی که در استان گیلان به‌خصوص در جلگه‌های گیلان داریم آثار مربوط به قدیمی‌ترین بنای بقعه تاریخی که همان بلخی بوده مربوط به امامزاده تورار است که به مرز بین شهرستان‌های سیاهکل ارتفاعات شهرستان سیاهکل و ارتفاعات شهرستان رودبار بالای کوه در منطقه بالای روستای جنزل برمیگردد.
جهانی اضافه کرد: در استان گیلان و شهرستان لاهیجان یکی از شهر‌های مهم و ارزشمندی به‌خصوص در دوره مذهبی بیشترین بناهای مذهبی را داریم که قدیمی‌ترین آن همان مسجد اکبری است.
وی تشریح کرد: یعنی بنا‌هایی که در شهرستان لاهیجان نزدیک ۸۰ سال قبل مسجد چهار پادشاه در فهرست آثار ملی کشور و همزمان با چغازنبیل در خوزستان تخت جمشید در شیراز بنای تاریخی چهار پادشاهان در فهرست ملی آثار کشور ثبت شد و این نشان‌دهنده اهمیتی بود که این بناهای تاریخی در دوره خود داشت.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان ادامه داد: بافت تاریخی همچون هویت و شناسنامه ما و تاریخ ماست و باید برای میراث نیاکان به جا باید بگذاریم و امسال بخش عمده از بنای تاریخی که در استان گیلان وجود دارد به‌خصوص در شهرستان لاهیجان و سایر مناطق دیگر نزدیک ۳۰ میلیارد تومان برای مرمت این بنا‌ها هزینه شد و یک بخش عمده از این بنای تاریخی که مرمت شد توسط خیّرین بود.
نقش‌آفرینی «وقف» در تاریخ لاهیجان
سند پژوه و پژوهشگر تاریخ گیلان هم با اشاره به عنوان نشست امروز نقش سنت وقف در محافظت از بافت‌های یعنی احیا و حفاظت از بافت‌های تاریخی لاهیجان گفت: لاهیجان از قدیمی‌ترین شاخص‌ترین، کامل‌ترین و ممتازترین شهر نواحی شمالی کشور است، به همین دلیل باید برای ادای دین و ادای احترام جایگاه تاریخی این شهر شاخص با دقت آنچه که می‌دانیم و به دست آوردیم را به زبان جاری کنیم، فارغ از افسانه‌پردازی‌هایی که از دیرباز گذشتگان ما برای ما روایت کردند و پیشینه شهر‌های کهن این استان را به دوران قبل از ورود اسلام رساندند.
علی امیری ادامه داد: تقریباً مستند از نقشی که موجب پدیداری شهری به نام لاهیجان شد مولفه‌ای به نام وقف است و قدیمی‌ترین منبع مکتوب قالی‌پور به سنه ۳۷۲ قمری یعنی اواخر قرن چهارم کتابی با عنوان «حدود العالم» که به عنوان یکی از شهر‌هایی برآمده از یک جریان مذهبی سیاسی نام آن در تاریخ دوران اولیه اسلام آمده و در همان بازه زمانی شهری که امروزه لاهیجان خطاب میشود هم وجود داشته و مهم‌ترین مولفه پدیداری آن جریان مذهبی بوده که زیدیان بر پایه آن بانیان شهرنشینی این صفحات بودند.
وی افزود: عواملی موجب شده که ریشه‌های تاریخی این دو شهر مهم در بی پیش جغرافیای تاریخ سیاسی که از سفیدرود تا ابتدای تنکابن امروزی را امتداد می‌دهد مقوله به نام وقف است، هر آنچه که امروز در بافت تاریخی شهری مثل لاهیجان موجب غرور میشود ریشه در وقفیتش دارد، یعنی اگر چیزی غیر از مقوله وقف در پس بنا و برپاداشت این آثار تاریخی مذهبی نبود مطمئن باشید در دوره‌های پرفراز و فرود تاریخی اکثر این آثار تاریخ مذهبی از بین می‌رفت.
پژوهشگر تاریخ گیلان عنوان کرد: امروز از بقای متبرکه به‌عنوان یکی از مولفه‌های مهم در بیان عیار تاریخی مذهبی این صفحات یاد شد پیرامون تپه تاریخی مذهبی پنج پیران لاهیجان منبعث از یک جریانی است که به دوران بسیار خاص تاریخی در زندگی مردمان این شهر برمیگردد.
امیری گفت: قدیمی‌ترین قبری که در لاهیجان شناسایی شده و برای آن قبر مقبره‌ای بنا شده و دارای موقوفه‌ای شده که چراغ اون موقفه روشن بماند قبر آقا سید خورکیایی است که امروز در چهار پادشاه وجود دارد و زمان دفنش اگر نوشتار روی سنگ قبرش درست باشد به سنه ۶۹۶ قمری برمیگردد و این قدیمی‌ترین سنگ قبری است که به اصالت تاریخی مذهبی شهر لاهیجان مربوط میشود و چیزی غیر از آن هر جا آمده روایت شفاهی است و فرضیاتی که برخی از شاهدان آن عصر بعد‌ها مثلا در آثار قلمی خودشان به آن اشاره کردند.
وی یادآور شد: امروزه به عنوان یک مورد شاخص که میشود بر پایه آن مانور داد و به اصالت تاریخی مذهبی این شهر تکیه و اعتنا کرد، همین سنگ قبر سید خورکیا که تاریخ ۶۹۱ یا ۶۹۶ که روی آن حکاکی کردند و چیزی قبل از آن ما نداریم.
پژوهشگر تاریخ گیلان افزود: تپه پنج پیران یکی از بناهای تاریخ مذهبی این شهر که به دوران قبل از سادات آل کیا برمیگردد و ما اگر بخواهیم برای لاهیجان دوره‌های تاریخی مستندی را در واقع پیش‌بینی و دسته بندی بکنیم از ابتدای ورود اسلام تا پایان دوره زیدیان قرن چهارم یک دوره تقریبا مبهمی است از قرن پنجم تا ورود سادات آل کیا دوره دوم باز هم دوران بسیار مبهمی است از نظر تاریخ نگاری مستند از ورود سادات آل کیا که تقریبا مقارن با استیلای مغول‌ها هست.
امیری تبیین کرد: سلطان محمد خدا بنده سنه ۷۵ قمری وقتی آمد صفحات ایران را که از شمال شروع کرد فتح کند در همان سنه‌ی ۷۵ قمری به لاهیجان آمد و لاهیجان را فتح کرد، یعنی دوره سوم مطالعات تاریخی، مذهبی و سیاسی ما به دوره سادات آل کیا برمیگردد.
محافظت از وقفنامههای دوره سادات آل کیا
وی تشریح کرد: از اینجاست که ما وقف‌نامه‌ها را در آن دسته‌بندی می‌بینیم، یعنی تا قبل از آن به هر دلیلی وقفنامههای سنگی یا سنگ نوشته‌ها یا چوب نگاره‌ها یا دیوارنگاره‌هایی که احتمالا آن‌ها هم به نوعی از خشت یا سنگ بوده و مزین و منقش به متونی بوده که صیغه وقت جاری شده بوده از بین رفته و نخستین وقف‌نامه‌هایی که رونوشت یا سوادی از آن‌ها در آرشیو دیوان‌سالاری دوران بعد (صفویه یا قاجاریه) از دوران سادات آل کیاس پیدا میشود.
سند پژوه و پژوهشگر تاریخ گیلان افزود: ما می‌توانیم به نوعی پیرامون این نظریه یا فرضیه مانور دهیم که وقفنامههای دوره سادات آل کیا و مندرجات این وقف‌نامه‌ها که اکثراً در حفظ و نگهداری ابنیه تاریخ مذهبی یا ابنیه عمومی مانند حمام لحاظ شده که موجب محافظت و محارثت و مرمت آن آثار بوده است.
امیری بیانن کرد: اتفاقاتی از بعد از دوره استیلای سلطان محمد خدا بنده رقم خورد در سال ۸۰۶ تیمور گورکانی، شیخ ابراهیم نامی را به‌عنوان نماینده فرستاد که حکومت پیشرو در واقع مطیع کند.
وی تأکید کرد که کمی بعدتر از اون حمله اول امیر حسام‌الدین فومنی سنه ۹۱۰ قمری شاهد هستیم که به لاهیجان و لاهیجانی ضربه زد و یک وقفه ایجاد کرد و در همان چرخه مدیریت موقافی که به نوعی میشود گفت ساختار و کالبد شهر تاریخی لاهیجان بر پایه آن دوام داشت و دوباره چهار سال بعد در سنین ۹۱۴ قمری باز هم امیر حسام الدین فومنی و یاران در واقع نیروهای مسلح و زبده این شهر را تاراج کردند.
سند پژوه و پژوهشگر تاریخ گیلان افزود: سال هزار قمری که شاه عباس اول عزم کرد استیلای خانواده گیلانی را در لاهیجان از بین ببرد و تمام این‌ها به اولین جایی که آسیب زد آن اتاق هدایتگر شهر بود که توانمندی‌های اداره خودشان را بر پایه نیاتی که واقفین شاخص آن دوره در وقف نامه‌های خودشان آورده بودند پیش می‌بردند و به نوعی میشود گفت که این اتفاقات موجب شد موقوفات شهر لاهیجان که از دوران بسیار قدیم در این شهر موجب چرخه مدیریت شهری بود از بین برود و از ورود شاه عباس اول در شوال سنه هزار قمری به بعد ما شاهد این هستیم که جریان جدید یا نگاه جدیدی پیرامون موقوفات این شهر موقوفاتی که سلاطین و حکام محلی یا سلاطین ملی و مملکتی برای مدیریت ابنیه تاریخی مذهبی یا بعضا سیاسی خودشان در نظر داشتند دیده میشود.
امیری گفت: به عنوان نمونه مسجد جامع لاهیجان که روایت است آثار باقی مانده یا مخروبه‌ای از همان چهار طاقی یا آتشکده دوران ساسانی را سلاطین عصر صفویه تأکید داشتند که مسجد جامع شاخص بر پا شود و سنگ نوشته‌ای به عنوان وقف‌نامه برای مدیریت مسجد جامع در واقع تهیه شد که یکی از وقفنامههای شاخصی است که امروزه در گیلان در آرشیو دسته‌بندی شده وقفنامههای تاریخی به آن استناد میشود.
وی مطرح کرد: کمی بعدتر ما می‌بینیم که در بقعه متبرکه آقا میرشمس الدین اردو بازار که یکی از قدیمی‌ترین محلات لاهیجان است.
سند پژوه و پژوهشگر تاریخ گیلان گفت: لاهیجان نخستین شهر استاندارد شرق گیلان است از سنه ۲۹۰ قمری تا هزار قمری اگر در یک بازه زمانی «هوسم» را هم در نظر بگیریم لاهیجان قدیمی‌ترین شهر شاید گیلان باشد و این موضوع را منوچهر ستوده در جلد دوم ده جلدی از آستار تا استارباد آورده نقل قول است عبدالله مصطوفی و چند منبع شاخص دیگر.
امیری عنوان کرد: در این شهر که شاخص‌ترین بلده طیبه گیلان بوده ما هفت محل را سراغ داریم که قدمت آن به ۸۰۰ سال قبل برمیگردد که من معتقدم که این عدد هفت و هفت محل یکی از یادگاری‌های سلسله آل کیاست.
وی ادامه داد: به خاطر اینکه برای همه این هفت محل موقوفاتی را تبیین کرده بودند که چراغ این محلات بر پایه آثار و بناهای مذهبی و زیارتی مثل امامزاده‌ها، مساجد و تکایا روشن بماند.
سند پژوه و پژوهشگر تاریخ گیلان افزود: ما در محله اردو بازار که یکی از این هفت محله تاریخی است عیار و قوام و دوام و هویت آن منبعث از آثار تاریخ مذهبی است وقف‌نامه را سراغ داریم که به سنه ۱۰۱۸ قمری برمیگردد و واقفه این وقف‌نامه یک بانویی است به نام سلطان خانم تیتی یا تیتی سلطان خانم که سال ۱۰۱۷ قمری برای اینکه بقعه امیر شمس‌الدین اردو بازار بنا شود و سال بعد ۱۰۱۸ قمری براساس همین وقف‌نامه که وقف‌نامه بسیار معتبری است و بعد از بنای بقعه متبرکه امیر شمس‌الدین تولیت این بقعه را به شخصی به نام درویش ابوالقاسم محول کرد، یعنی از همان زمان سنه وقف نامه و بعد تولیت‌های بعدی نسل‌های بعدی متولیان بقعه موجب شدند که بقعه امیر شمس الدین دوام و قوام پیدا کند.
بقای متبرکه لاهیجان توسط پادشاهان دست به دست می‌شد
امیری تشریح کرد: در دوران سید علی کیا، امیر شمس‌الدین قاضی القضات بود و عامل اصلی پرورش شخصیت مذهبی شاه اسماعیل اول بوده، به همین خاطر در دوران صفویه مورد اعتنا قرار گرفت مزار ایشان امروزه به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین مزارات زیارتی گیلان که عیار و دوام یک محله تاریخی را با خودش به همراه داشته معرفی میشود که محله اردو بازار است.
وی اظهار کرد: اما در میدان شاخص‌ترین، کهن‌ترین و تاثیرگذارترین محله از محلات هفتگانه لاهیجان ما مقبره‌ای داریم که آرامگاه خانوادگی است به نام چهار پادشاهان که به روایت استاد دکتر منوچهر ستوده یکی از عجایب هفتگانه گیلان است.
سند پژوه و پژوهشگر تاریخ گیلان خاطرنشان کرد: در چهار پادشاهان، چهار سلطان یا حاکم محلی دفن شدند (این غلط مصطلح است چهار تن بیشتر دفن است) که برای روشن نگه داشتن و ترمیم مزار یا مقبره یا بقعه متبرکه‌ای که سر آن سنگ قبر بنا شده وقف نامه‌هایی تهیه شده و با استناد به نیت واقع چراغ مقبره و در دوره‌های بعد احیاناً مرمتی نیاز داشته است.
امیری تبیین کرد: مرمت مقبره براساس درآمدی که واقف تعیین کرده بود هزینه می‌شد و این چهار پادشاهان امروزی این چنین در ششصد هفتصد سال اخیر دوام پیدا کرده، به‌عنوان مثال چون در مرکز شهر لاهیجان هر سلسله هر حاکمی آمده از جمال نورانی این مقبره خوشش آمده و این نیت واقف و قدرت دستگاه مدیریت اوقاف به خاطر استیلای حکومت‌های محلی دست به دست هم دادند که مزار یا بقای متبرکه لاهیجان در طول تاریخ دوام پیدا کند وگرنه تا به امروز بار‌ها تخریب شده بود و بار‌ها به نوعی میشود گفت تجدید بنا می‌شد.
سند پژوه و پژوهشگر تاریخ گیلان گفت: پرده سر امروز پلی ست آجری یا میشود گفت خشتی خشتی روزگاری چوبی بوده در دوره اول احداث این پل احتمالاً به دوره ایلخانیان برمیگردد البته استناد من مکانی هستش که تپه پنج پیران در آن واقع شده است.
امیری افزود: در سال ۱۲۹۴ شمسی ۱۰۸ سال پیش ۱۱ هزار نفر در لاهیجان ساکن بودند مدیریت شهر لاهیجان مطمئناً برای مدیریت این شهر در هفت محل تکیه به همین توانمندی‌هایی داشته که آثار تاریخی مذهبی و حمام به خاطر آن موقوفاتی که در واقع از پیشینیان باقی مانده بود تکیه می‌کرد.
وی با اشاره به بقعه ملا عقیل تشریح کرد: بقعه ملا عقیل که تاریخ آن هنوز تا به امروز مستندسازی نشده موقوفاتی دارد که قدیمی‌ترین سنگ قبر مزین به وقف‌نامه به سنه ۱۰۴۹ قمری برمیگردد که در مجاورت متبرکه سید محمد یمنی واقع بود و استاد دکترمنوچهر ستوده عکسی از آن تهیه کرد و امروز در موزه ملی ایران نگهداری میشود و قدیمی‌ترین وقف‌نامه‌ای که در آرشیو اداره اوقاف لاهیجان موجود است مربوط به بقعه ملا عقیل یا عاقلیه است که به نوعی میشود گفت یکی از ارکان اصلی حفظ بافت تاریخی شهر لاهیجان همین بقعه ملا عقیل است.
انتهای پیام/
منبع: آنا
کلیدواژه: دانشگاه آزاد لاهیجان تاریخ سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان گردشگری و صنایع دستی استان گیلان پژوهشگر تاریخ گیلان مدیرکل میراث فرهنگی شهرستان لاهیجان امیر شمس الدین تاریخی مذهبی وقف نامه آثار تاریخی شهر لاهیجان بنای تاریخی تاریخ مذهبی وقف نامه ها عنوان یک اردو بازار آثار تاریخ دوره سادات قدیمی ترین برمی گردد شاخص ترین هفت محل سنگ قبر بر پایه بنا ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۲۹۵۹۳۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آرزوهای شیرین برای محله‌ای در دروازه تاریخ / «دروازه ری» در انتظار لباس نو
محله دروازه ری قم که خاستگاه ۱۲۸ شهید و بزرگانی همچون سردار موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی بوده، این روزها در انتظار پوشیدن لباسی نو بر تن کهنه و زخم خورده خویش است.
به گزارش خبرگزاری ایمنا از قم، ری، تهران، ساوه، اصفهان، کاشان؛ از هر سوی که زائران برای تشرف به حرم مطهر بانوی کرامت قصد ورود به شهر قم را داشتند، باید از دروازه‌ای در باروی شهر وارد می‌شدند که به «دروازه ری» معروف بود.
دروازه ری که احتمالاً کهن‌ترین دروازه قم قبل از احداث جاده ناصری از مسیر علی‌آباد به قم و شاهراه ارتباطی شهر با ری و تهران محسوب می‌شده، تا سال ۱۳۲۱ هنوز پابرجا بوده است.
اگر در اسناد تاریخی که جست‌وجو کنید، المان هویتی دروازه ری را خواهید دید. یک بنای ساده و گنبدی که نشان از تاریخ پرفرازونشیب شهر قم دارد و کاروان‌های اهل دانش و زیارت در سفر به قم را به سمت این شهر راهنمایی می‌کرده است.
محله دروازه ری و نوبهار (چاله کاظم) پیش‌ازاین، مزرعه سعدآباد را در خود داشت و مقبره «خواجه اباصلت» از یاران امام رضا (ع) را در خود جای داده بود که هنوز هم وجود دارد.
از جمله ازدست‌رفته‌های محله دروازه ری می‌توان به «گذر ری» اشاره کرد که جایش در محله خالی است. این گذر سه یا چهارطاق چشمه‌ای داشته که به میدان کهنه و پامنار متصل می‌شده است. گفته میشود گذر حدود ۴۰ سال پیش تخریب شده و موجب شده است شکل و شمایل کنونی این محله چندان تاریخی و هویتی نباشد.
از پیشه‌های قدیم مردم این محل که در گذر هم نشانی داشت، می‌توان به نمک‌کوبی اشاره کرد. اهالی معاصر این محله هرچند آثاری از برج و باروی دروازه ندیده‌اند، اما زیبایی گذر و گاراژی که اتوبوس‌های راه پیموده از دشت مسیله به آن وارد می‌شد را به خاطر می‌آورند.
این محله تا سال‌ها در برزخی از دشت‌های سرسبز و باغات انگور و کوره‌های آجرپزی محلات مجاور قرار داشت، گویی دروازه‌ای میان بهشت و جهنم بود. در بیرون گذر هرچند شهر تا سال‌ها در حال تغییر و گذر از سنت به مدرنیسم بود، اما قطار مدرنیسم دیرتر و ناقص‌تر به دروازه ری رسید و غبار فرسودگی را بر تن این محله برجای گذاشت.
مهم‌ترین مشکل محله ناتمام ماندن خیابان و ترافیک ناشی از آن است که به تعبیر اهالی، محله را شبیه به مناطق جنگ‌زده کرده است. حداقل می‌شد از این بناهای تخریب شده به عنوان فضای عمومی استفاده کرد.
احمد اشعری، کارشناس حوزه شهرسازی از جمله کسانی است که روی مشکلات محله دروازه ری کار علمی انجام داده است و آن را از نظر گونه بافت‌شناسی «بافت ناکارآمد میانی» دسته‌بندی می‌کند.
به گفته وی، محله دروازه ری در خط مرزی بافت تاریخی ۳۰۰ هکتاری قم قرار دارد که در گذشته اراضی کشاورزی و کوره‌پز خانه بوده، اما از سال ۱۳۳۵ به تدریج سکونت در آن اتفاق افتاده است.
محله دروازه ری بر اساس سرشماری سال ۹۵ حدود ۱۴ هزار و ۷۰۰ نفر جمعیت دارد و چهار هزار خانواده در آن زندگی می‌کنند. ۲۵ درصد ساکنان محله دروازه ری، از اتباع هستند.
محور این محله در طرح تفصیلی، چهار طبقه دیده شده و قرار است انواع کاربری‌های خدماتی در آن لحاظ شود. این خیابان هم‌اکنون ۶۴ نوع فعالیت اقتصادی و خدماتی را در خود جای داده است و بخشی از این فعالیت‌ها نیز سازگاری مناسبی با محله ندارد.
این کارشناس حوزه شهرسازی معتقد است برای مرهم گذاشتن بر این زخم نیمه‌باز باید پروژه تملک خیابان دروازه ری را تکمیل کرد، اما در عین حال باید تلاش کنیم تا کارکرد محلی و انسجام اجتماعی در این محله حفظ شود.
اشعری با اشاره به وجود فضاهای بلاتکلیف در محله و در جریان تملک نیمه‌تمام بدنه خیابان، می‌گوید: با هزینه اندک می‌توان این فضاهای بلاتکلیف را به مکانی برای توقف اهالی تبدیل کرد.
وی با اشاره به وجود بعضی کاربری‌های ناسازگار در این محله عنوان می‌کند: با تملک چند پلاک می‌توان برای اهالی مسکن تولید و الگوی صحیح توسعه محله را تدوین کرد.
از جمله پیشنهادهای مشاور برای این محله، تملک آب‌انبار حاج رئیس به‌عنوان یک عنصر هویتیِ واقع در آن و اضافه کردن یک عنصر دروازه‌ای در محل طاق قدیم برای ارتقای هویت محلی بود که با پای‌کار نیامدن اداره کل میراث فرهنگی، معطل مانده است.
این کارشناس شهرسازی معتقد است یک سری از کاربری‌های ناکارآمد همچون مصالح‌فروشی و حمام متروکه در این محله باید برای تأمین خدمات عمومی به کار گرفته شود.
فرایند اجرایی شدن بازآفرینی محله دروازه ری تا امروز بدون تغییر در این تصمیم‌گیری پیگیری شده است، اوایل سال ۱۴۰۲ شهردار قم اعلام کرد که این پروژه در اولویت تملک با همان عرض ۱۸ متر است.
محمدحسین علی‌اکبری، مدیر منطقه یک شهرداری قم، مرداد سال گذشته در توضیح مشکلات و چالش‌های بازگشایی محله دروازه ری به ریزدانگی املاک این محله اشاره کرد که توافق با مالکان را دچار مخاطره می‌کند.
مساحت پایین املاک تجاری و کوچک بودن آن‌ها یکی دیگر از معضلات تملک در این پروژه است، چراکه این املاک وسیله امرارمعاش اهالی است، اما ارقام تملک به نحوی نیست که ملک تجاری دیگری جایگزین آن شود، از طرفی بسیاری از ملک‌ها جنوبی‌ساز یا به صورت مشاع است که فرایند تملک را دچار چالش می‌کند.
از طرفی به گفته این مسئول شهرداری قم، بخشی از این محله در بافت تاریخی قرار دارد و بهسازی آن نیازمند مشارکت سازمان میراث فرهنگی است.
با این همه تاکنون نزدیک به ۴۰ قطعه در محله دروازه ری تملک و تخریب شده و جدول‌گذاری و ساخت محور نیز در حال انجام است. گام بعدی احداث مرکز فرهنگی و فضای سبز کوچک این محله توسط شهرداری قم است که می‌تواند امید را به رگ‌های محله بازگرداند.
مدیر منطقه یک شهرداری قم در پاسخ به ابهاماتی درباره عرض محور دروازه ری، عرض ۱۸ متری را مصوبه طرح تفصیلی شهر قم می‌داند که با توجه به قرار گرفتن نیمی از محله در محدوده بافت تاریخی، شهرداری بر سر اجرای همین مقدار نیز با سازمان میراث فرهنگی دچار چالش است.
آذرماه سال ۱۴۰۲ بود که دفتر تسهیل‌گری محله دروازه ری تشکیل و در مسجد این محله جلسات با اهالی برگزار شد. مفهوم احداث دفتر تسهیل‌گری این است که بهسازی یک محله را تنها کالبدی نبینیم بلکه باید به مسائل اجتماعی و اقتصادی به‌صورت توأم با موضوعات کالبدی و عمرانی توجه کرد.
در روزهای اخیر تصاویری در فضای مجازی رد و بدل میشود که نشان دهنده ادامه تملک و تخریب بعضی املاک در مسیر خیابان ۱۸ متری این محله است.
نقش ویژه محله دروازه ری در روزهای دفاع مقدس و تقدیم ۱۲۸ شهید به کشور، حضور مشاهیری همچون امیر موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی و وجود جمع بزرگی از ایثارگران انقلاب اسلامی و جنگ از نقاط قوت و سرمایه‌های اجتماعی این محله است که می‌توان با پررنگ کردن این نقش، به بهبود مشارکت اجتماعی برای حل معضلات آن کمک کرد؛ مسجد فعال و اهالی دغدغه‌مند که روزهای بهتری برای محله‌شان آرزو می‌کنند، از سرمایه‌های ارزشمند این محله است.
یکی دیگر از سرمایه‌ها و دارایی‌های محله، تنوع قومیت‌ها و ملیت‌ها است که می‌تواند فرصت تلقی شود. شبکه خویشاوندی، مهارت‌های فنی، همچنین وجود عناصری همچون آب‌انبار و مسجد از دیگر سرمایه‌های محله است.
پای صحبت قدیمی‌ها که بنشینی، خاطرات جالبی از روزگار گذشته محله دروازه ری دارند. از گاراژی که محل تردد مسافران به قم بود و روستانشینان و عشایر کلکو از دشت مسیله به آن می‌رسیدند. از پرده‌خوانان و پهلوانان که هرازگاهی بساط خود را در میانه محله به پا می‌کردند و بوی نان سنگک تازه و دود کبابی که زیرگذر به مشام می‌رسید.
شاید امروز بخشی از این خاطرات دیگر رنگ‌باخته باشد، اما می‌توان دروازه ری را طوری بازسازی کرد که اصالتش به یادگار بماند و اهالی‌اش همچنان پایبند این محله باشند.
کد خبر 746803
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»